«صـوموا، تصـحّوا»
روزه بگیرید، تندرست و سالم باشید.

 روزه به شرط عدم افراط در غذاهای سنگین و رعایت سایر دستورات بهداشتی ،علاوه بر تندرستی،  بر تعادل اعصاب و روان و روحیات انسان و پیشگیری از طغیان احساسات نفسانی و افزایش اعتماد به ‌نفس نیز تأثیر اساسی دارد؛ و اساس حكمتش «تقوی» است.

و روزه‌داری همچون دستورات مندرج در صدر این مطالب، از اصول مهمّ «طبّ وقایی اسلام» است: طبّ و تدبیری كه جامعه‌ی مدینه و شبه‌جزیره‌ی عربستان را در محرومیت چهارده‌قرن پیش آنجا، از دهها نوع بیماری گریبانگیر عصر وفور امكانات  و تكنولوژی ما،  نجات داد.

«روزه مایه‌ی تندرستی است، به شرطی كه دستورات آن هم رعایت شود.»

قبل از رمضان
1ـ مصرف چای كمتر و كمرنگ‌تر گردد؛ مبادا به سردرد ناشی از نخوردن یكباره‌ی آن، گرفتار شوید. 2ـ ناهار را، كمتر كنید. 3ـ صبحانه ـ كم‌كم ـ بین‌الطلوعین و نزدیك اذان صبح، صرف شود. اصولاً صبحانه را با شروع صبح و با الهام از پرندگان و سایر جانداران دور نشده از فطرتِ خود، قبل از طلوع آفتاب باید خورد و افسوس كه عادت شب‌گذرانیهای كم‌ حاصل و از دست‌دادن فرصتِ استراحتِ سالم اوّل شب، نعمتِ سحرخیزی را از بسیاری جوامع و خانواده‌ها، گرفته است و همین امر، بسترساز بسیاری بیماریها و ناهنجاریهای جسمی و روحی است و حتّی با در معرضِ نور مصنوعی برق قرارگرفتن، پوست و چشم و اعصاب، صدمات جبران‌ناپذیری می‌بینند و سعی بسیار می‌خواهد تا این عادات غلط را به فطرت طبیعی خودمان بازگردانیم.

افطار سالم
بعد از چندین ساعت نخوردن ـ خصوصاً وقت افطار ـ آب معمولی و نه خیلی سرد و سایر مایعات مانندِ شیر ولرم، جرعه‌ـ‌جرعه و با فاصله (و غذا نیمساعت بعد)، صرف شود.
یك لیوان آب، 5 تا 10 دقیقه، كه عطش را ـ به‌تدریج ـ كاهش می‌دهد و معده هم درد نمی‌گیرد و... درحالیكه با 6ـ5 لیوان پی‌درپی، نه تنها حالتِ تشنگی به سرعت از بین نمی‌رود بلكه بر معده و روده‌ها نیز، فشار می‌آید.
سعی كنید در طول هر شب تا سحری، حدود 10 لیوان آب بنوشید (چای، جای آب را نمی‌گیرد بلكه آب بدن را هم بیشتر دفع می‌كند. اگر بدنتان آب بیشتری طلب كند، حتماً بنوشید امّا باز جرعه‌جرعه).
مایعاتِ خیلی سرد از چای وغذای داغ برای معده‌ی خالی،خطرناك‌تر است و اصولاً نباید دمای موادّ غذایی با دمای بدن، تفاوت زیادی داشته باشد؛ بنابراین:
1ـ چون دمای بدن، حدود 37 درجه است، آب و موادّ سرد، نباید خیلی سرد یعنی كمتر از 15 درجه باشد، زیرا موجب انقباض در گلو و عروق اطراف، و مری و معده می‌گردد و چربی موجود در معده را منجمد می‌گرداند. و بدن، انرژی زیادی خرج می‌كند تا دمای معده را عادی كند (همان حدود 37 درجه).
2ـ چای و غذا نباید چنان داغ باشد كه نتوان در دهان نگاه داشت. جداره‌ی استكان داغ را باید بتوان در كف دست نگه داشت؛ آنگاه نوشید. درمان سوختن دست و دهان آسانتر است تا درمان سوختن مری و معده و: « اصولاً داغ، بركت ندارد»: فوائد را كم و عوارض را زیاد می‌كند.
3ـ با مصرف مادّه‌ای سرد، دمای معده زیر 25 درجه است و اگر بلافاصله چای یا مادّه‌ی داغی بخورید ـ‌ كه لااقل 55 درجه است ـ اختلاف دمای زیادی پیش‌ می‌آید و خطرناك است.
پس لااقل، یك ربع صبر كنید؛ مصرف سرد بعد از گرم نیز چنین است.
4ـ خرما ـ در افطار ـ از هر مادّه‌ی غذایی بهتر است.
5 ـ در فاصله‌ی افطار تا سحری، كم‌كم و متنوّع، بخورید (اما پیش از خواب، فقط مایعات و خصوصاً آبِ با دمای معمولی).
6ـ غذای اصلی در سحری بهتراست و افطار، سبك مانند لبنیاتِ كم‌چرب، سبزیجات، سالاد و میوه‌های سالمِ فصل.

خوب جویدن
با زیاد جویدن غذا، ذرّات مواد با آب دهان، بیشتر تركیب می‌شود و جذب و هضم، آسانتر می‌گردد و احساس سیری، زودتر حاصل می‌شود. امّا  عجله خوردن، هم معده را سنگین می‌كند و هم احساس سیری دست نمی‌دهد. پس:
1ـ لقمه‌، هرچه كوچكتر ، بهتر و لذّت غذا هم بیشتر.
2ـ پس از جویدنِ جدّی و زیاد، آبِ دهان را قورت دهیم و مانده‌ی لقمه را ـ دوباره ـ بجویم تا غذا هر چه بیشتر حل شود.
3ـ تا جویدن یك لقمه تمام نشده، شروع به گرفتن لقمه‌ی دیگر نكنیم و دست توی سفره نبریم، چرا كه با این كار، دهان ـ به طور خودكار ـ وادار به زود بلعیدن لقمه‌ی قبلی می‌شود.

4ـ اگر ناچارید مایعی مانند دوغ ،  با غذا بخورید ،  همین دستوارت را - دقیق‌ـ رعایت كنید و بدانید كه: آبِ دهان ـ معمولاً ـ برای حلّ و بلع آسان موادّ جامد غذایی، كفایت می‌كند؛ و كافی است نیمساعت قبل از هر غذا یك تا دو لیوان آب بنوشید تا بزاقِ كافی، تأمین شود؛ بزاقی كه هزاران مادّه‌ی مؤثّر در هضم و جذبِ صحیح دارد و مواد را در مراحل هضم و جذب، تا ورود به داخل سلولها همراهی می‌كند.
زیاد جویدن، بهترین عامل تنظیم اسید معده است و در علاج زخم و ورم معده، بهترین چاره است و نفخ را بسیار كم می‌كند.

سحری (پارشێو)
نخوردن سحری، حواس را كم می‌كند و موجب كمخونی می‌شود. و به راستی روزه بدون سحری، خطرناك است.
و البتّه زیاد خوردن هم، تأثیری در گرسنه نشدن وسط روز ندارد. پس، روش خوب‌جویدن و لقمه‌های كوچك را، در سحری هم فراموش نكنید. و لازم است لااقل یك‌ساعت قبل از اذان صبح، بیدار باشید كه بعد از كمی بیداری و تحرّك، اشتها باز شود و فرصت كافی برای خوردنِ آرام، داشته باشید. مصرف میوه قبل از سحری، مطلوب است و سبزی‌ها با افطار و سحری. ضمناً مصرف كاهو در سحری بسیار مناسب، و اگر با زیتون همراه باشد، بهتر است. چربی‌ها در اندازه، گرسنگی را به تأخیر می‌اندازد. امّا پروتئین زیاد و سرخ‌كرده، نیاز بدن به آب را بیشتر می‌سازد.
مصرف خاكشیر با آب توت یا انجیر هم، برای رفع یبوست، در افطار یا  طول شب و سحری (و در سایر اوقات)، بسیار مفید است.
در سحری، به جای چای، بیشتر آب مصرف كنید. چای خیلی ‌كمرنگ باشد.
چشیدن ذرّه‌ای نمك قبل از غذا با گرداندن در دهان  و مصرف شیرینی ـ مانند خرما ـ بعد از غذا، به مقدار متناسب با وضع هر كس، از دستوارت بهداشتی دینی است كه فوائد بسیار دارد (و حدّ متوسط، 7 عدد خرما است).
به جای شیرینی غیرطبیعی ـ خصوصاً بامیه و زلوبیا(زولبیا)، كه سرخ كرده و تخم‌مرغ و چربی سوخته و موادّ مصنوعی  است ـ از خرما استفاده كنید كه هم شیرینی طبیعی است هم حاوی موادّ مفید بسیار؛ و انرژی از دست رفته را سریعاً جبران می‌كند و با معده‌ی خالی هم، سازگار است.
هیچگاه، حین غذاخوردن از سر سفره بر نخیزید؛ مطلوب آن است كه آشپز و سایر افراد خانواده ـ همگی ـ حاضر شوند و هر چه هست آماده شود تا: كسی، سر سفره برنخیزد؛ چرا كه دهانه‌ی معده ـ بی‌موقع‌ـ‌ بسته می‌شود و این سفت و شل شدن بی‌موقع، دهانه‌ی معده را ضعیف كرده، موجب برگشت اسید و«دڵه‌کزه» (سوزش معده) می‌شود.

سرخ‌كرده
حیف است موادّ مفید غذایی با سرخ‌كردن در روغن، هدر رود (حداكثر حرارت در جوشاندن با آب، 90 تا 100 درجه است امّا در روغن بیش از 300 درجه، كه این حرارت، غالب موادِّ مفید آن را از بین برده و مانده‌ی مواد هم عمدتاً تبدیل به سم می‌گردد). پس غذاهای آب‌پز و بخارپز و برشته ـ یا: خام ـ را انتخاب كنید تا از بسیاری بیماریها جلوگیری كنید و كمتر درد بكشید و كمتر هزینه‌ی سنگین درمان بپردازید و...

برنامه‌ی خواب
اصولاً، بهترین خواب، حدود 2 ساعت بعد از شام (شام اوّل شب) است و حیف است سپیده دم، با پرندگان( و مرغ سحر)‌ بر نخیزیم، و از آن نسیم جانبخش، بهره نگیریم و اگر لازم بود خواب وسط روز هم با معده‌ی خالی باشد؛ بدترین خواب 5/1 ساعت قبل از غروب تا وقت عشا است، كه موجب كسلی و حواس‌پرتی و ... است.

بوی دهان
در حالت خالی‌بودن معده، بوی دهان تا حدودی، طبیعی است و با پرهیز از سرخ‌كرده و چربی زیاد، سیر ، پیاز، و تخم‌مرغ ، و رعایت بهداشت دهان و دندان و مصرف میوه‌ها و سایر سبزی‌ها، تا حدود زیادی، بوی دهان، مهار می‌شود امّا نباید تا 5/1 ساعت بعد از غذا بخوابید كه غذا در معده، بماند و بترشد و بدبو گردد.

منع روزه
پیرِ كم‌توان، بیمار بدحال، و یا با تشنگی شدید ـ حتّی در غیر بیمار ـ ، حامله، شیرده و امثال اینان، اگر اصرار بر روزه گرفتن دارند، حتماً با نظر پزشك معتمد خود باشد. بیماریهایی مانند دیابتِ وابسته به انسولین و یا نوسان‌دار، نارسایی قلبی،فشار خون، نارسایی كبدی و... هم، چنین است (البته روزه برای غالب بیماریهای معده و روده و... مفید است مگر طبیب دلسوز و آگاه، منع كرده باشد. ولی برای كسانی كه به خاطر عوارض كلیوی، لازم است ـ‌ مرتّب ـ آب بنوشند، كراتینین بالای 5/1 و خصوصاً دیالیزی‌ها، روزه ممنوع است و البته، فواید گرسنه شدن و گرسنه ماندن و تشنگی حساب شده، بر آگاهانِ بهداشت و تندرستی، پوشیده نیست). ولی چربی خون به شرط رژیم مایعات و خامخواری تا مرز 80%، بسیار مفید است. و باید توجّه داشت كه در غلظت خون و نارسایی قلبی، احتمال لخته‌شدن خون مطرح است و اگر زیر نظر متخصّص روزه می‌گیرند، هم مایعات زیاد بنوشند هم جلو آفتاب نروند و زیاد خسته نشوند و حمام داغ هم، ممنوع است و چای غلیظ و ادویه نباید بخورند كه آب زیاد، می‌طلبد. و در افطار هم، مایعات ولرم و افطار تدریجی، توصیه می‌شود.

درمان
و اگر درمانی طبیعی دارید كه لازم است سه وعده استفاده شود، وقت افطار، قبل از خواب، و هنگام سحر مصرف كنید؛ امّا بدانید كه آنتی‌بیوتیكها و بعضی داروهای شیمیایی باید در ساعاتِ معین، مصرف گردد.
اگر با این احوال (منع روزه)، روزه می‌گیرید، به محض احساس ضعف و درد، فوراً آب و موادّ لازم بخورید؛ و این را هم، عین عبادت و طاعت بدانید.

چاقی و لاغری
بعد از رمضان، مواظب چاق شدن سریع باشید، زیرا معده و روده و...، آمادگی هضم و جذب بیشتر پیدا می‌كند. و روزه برای لاغرها از این جهت هم مفید است (و جالب است بدانید كه: چاق و لاغر ـ هردو ـ با بسیار جویدن ـ به تدریج ـ متعادل می‌شوند زیرا، آن، كمتر می‌خورد؛ و این، قدرت جذب بیشتری می‌یابد).

یبوست
یبوست به علت امساك طولانی، عارضه‌ی طبیعی روزه است امّا اگر سحری (پارشثو) كامل و در آخر وقت، مصرف شود و از مواد سلولزی خصوصاً كاهو یا سبوس + زیتون استفاده شود، و در طول روز ـ لا اقل ـ نیمساعت پیاده‌روی داشته باشیم، وضع مزاجی عادی می‌گردد.

ورزش در رمضان
نرمش و ورزش در رمضان و سایر ایام، نباید در حال سیری یا  تشنگی و گرسنگی شدید باشد، مگر با نظر مربّی ورزش یا طبیب آگاه.
توجه: عدم مصرف مواد غذایی در طول روزه و ورزش،‌ هركدام به تنهایی قند خون را كاهش داده و در نتیجه نیاز به داروهای پایین‌آورنده‌ی قند خون، كم می‌شود. ورزش در زمان روزه‌داری برای افراد دیابتی، با توجه به اینكه قند، به مقدار زیاد پایین می‌آید، می‌تواند خطرناك باشد؛ بنابراین كنترل قند خون، تنظیم داروها و مشورت با پزشك معالج، به كلیه‌ی افراد دیابتی كه قصد روزه‌گرفتن دارند، اكیداً توصیه می‌شود.

رمضان، بهترین فرصت ترك‌سیگار
فضای آماده‌ی جامعه ، احترام به روزه‌داران، تحمّل ساعتها تشنگی و گرسنگی، احوال خاصّ این ماهِ مبارك، و مبارزه با نفس سركش و بی‌منطق، و امید به رحمت و مغفرت پروردگار.

بعد از رمضان
سعی در مصرف صبحانه‌ی كامل بعد از طلوع فجر، حداكثر تا طلوع آفتاب، كه از جهات مختلف، مفید است و شرح فوائد، كار این مختصر نیست. و با چاق و لاغر، سالم و بیمار، خصوصاً دیابتی‌ها و ... سازگار است.